عملیات فوق‌العاده در بندر شهید رجایی؛ راهنمای ارشد با مهارت، چالش‌های جوی و کمبود یدک‌کش را شکست داد.

سید صادق موسوی ثانی، راهنمای ارشد مجتمع بندری شهید رجایی، در یک عملیات راهنمایی فوق‌العاده پیچیده موفق شد یک تانکر عظیم‌الجثه به طول ۳۴۰ متر و ارتفاع عرشه ۲۵ متر را با استفاده از کوچک‌ترین یدک‌کش بندر، با دقتی میلی‌متری وارد حوض خشک (Dry Dock) کند. این عملیات که با چالش‌های پیش‌بینی نشده لجستیکی، شرایط جوی نامساعد و گرمای بالای ۴۰ درجه همراه بود، شاهکاری از مهندسی دریانوردی و مدیریت بحران محسوب می‌شود که در شیفت استراحت این راهنما به ثمر نشست.

ـ شرح عملیات و پیچیدگی فنی

برنامه‌ریزی و ابعاد شناور

این عملیات تاریخی در تاریخ ۱۷ شهریور ۱۴۰۴ برنامه‌ریزی شد. هدف، هدایت شناوری با ابعاد حیرت‌انگیز به داخل حوض خشک بود. مشخصات شناور عبارت بودند از:

ـ طول (LOA): ۳۴۰ متر

ـ عرض (Beam): ۶۰ متر

ـ ارتفاع عرشه (Air Draft): ۲۵ متر

حوض خشک مقصد نیز دارای محدودیت‌های فیزیکی خاصی بود:

ـ طول حوض خشک: ۳۷۰ متر

ـ عرض حوض خشک: ۸۰ متر

دشواری اصلی در حفظ سرعت عملیاتی شناور در محدوده‌ای بسیار باریک تعریف شد: نیم گره دریایی یا کمتر (معادل تقریبی ۰.۵ نات یا ۰.۹۲۶ کیلومتر بر ساعت) این سرعت بسیار پایین، کنترل شناور را در برابر نیروهای محیطی بسیار دشوار می‌ساخت.

تحلیل نیروهای محیطی و چالش باد

راهنما موسوی ثانی در تشریح این چالش فنی، به تأثیر ارتفاع شناور بر پایداری آن اشاره کرد:

"تصور کنید طول کشتی ۳۴۰ متر و ارتفاع عرشه آن ۲۵ متر است؛ این ارتفاع معادل یک ساختمان ۸ تا ۹ طبقه است. این سازه عظیم در برابر کمترین وزش باد، به یک بادبان غول‌پیکر تبدیل می‌شود و کنترل آن نیازمند نهایت دقت در حرکت‌های جزئی است."

در این حالت، نیروی رانش جانبی ناشی از باد (Lateral Wind Force) باید با دقت فوق‌العاده‌ای توسط یدک‌کش‌های کم‌توان مهار می‌شد. اگر نیروهای جانبی از ظرفیت مانوردهی یدک‌کش‌ها فراتر می‌رفت، شناور می‌توانست به دیواره‌های حوض خشک برخورد کند یا فاصله ایمن ورودی (Clearance) را از دست بدهد.

با توجه به ابعاد حوض، فضای مانوردهی جانبی نهایی قبل از ورود به دروازه به تقریباً 1۰ متر در هر طرف محدود می‌شد، که با توجه به عرض ۶۰ متری کشتی، حاشیه خطای عملیاتی بسیار ناچیز بود.

مدیریت بحران لجستیکی؛ نبرد با تأخیر

سوابق و اهمیت زمان‌بندی

سید صادق موسوی‌ثانی، که از سال ۱۳۷۹ در حرفه تخصصی راهنمایی کشتی‌ها فعالیت دارد و از سال ۱۳۹۳ به عنوان راهنمای ارشد در شرکت خدمات دریایی و بندری هدایت کشتی خلیج فارس مشغول است، از چند روز پیش برنامه‌ریزی دقیقی برای این مانور انجام داده بود. یکی از تصمیمات کلیدی او، انتخاب کم‌حجم‌ترین و مناسب‌ترین یدک‌کش‌ها بود تا در صورت نیاز، سایر عملیات‌های حیاتی بندر دچار اختلال نشود. این انتخاب نشان‌دهنده مدیریت منابع پیشرفته بود.

خروج ناگهانی یدک‌کش اصلی

در روز عملیات، بحران لجستیکی بزرگی رخ داد. یدک‌کش اصلی تیم، یعنی شناور «دادمان» که طبق محاسبات موسوی ثانی، ۸۰ درصد بار کاری هدایت (به ویژه در مراحل حساس دورانی و نزدیک شدن به ورودی) را بر عهده داشت، به دلیل نقص فنی غیرمنتظره از سرویس خارج شد.

این اتفاق می‌توانست عملیات را تا روزها به تأخیر اندازد. تأخیر در این عملیات، به دلیل پیش‌بینی‌های هواشناسی، عملاً انجام آن را تا ده روز آینده غیرممکن می‌ساخت، زیرا از روز بعد، وزش بادهای ۱۵ گرهی پیش‌بینی شده بود. چنین تأخیری،              براساس تخمین‌های اولیه، هزینه‌های سنگینی (حدود چند صد هزار دلار) را متوجه مالک کشتی می‌ساخت، چرا که کشتی در انتظار تعمیرات اساسی در حوض خشک بود.

تصمیم سرنوشت‌ساز و اجرای بی‌نقص

جایگزینی اضطراری: یدک‌کش «رادمان»

در غیاب یدک‌کش «دادمان»، تنها واحد عملیاتی در دسترس که از نظر اندازه و قدرت کشش، کوچک‌ترین واحد در ناوگان بندر بود، یدک‌کش «رادمان» بود. قدرت یدک‌کشی «رادمان» به طور قابل ملاحظه‌ای پایین‌تر از یدک‌کش اصلی بود، اما تنها گزینه باقیمانده بود.

موسوی ثانی سریعاً با کاپیتان شناور مشورت کرد. علی‌رغم ریسک بالا، با توجه به شرایط جوی رو به وخامت پیش‌بینی شده، تصمیم به اجرا گرفته شد. ریسک اصلی پیش‌بینی شده، افزایش زمان عملیات از ۴ ساعت استاندارد به ۶ ساعت یا بیشتر بود، که به معنای افزایش زمان در معرض باد و نیاز به صرف نیروی بیشتر از سوی خدمه بود.

مبارزه با گرما و شرایط جوی طاقت‌فرسا

عملیات در شرایط کاملاً طاقت‌فرسا آغاز شد:

1 ـ دما:دمای محیط به بالای ۴۰ درجه سانتی‌گراد رسیده بود.

2 ـ رطوبت: رطوبت نسبی نزدیک به ۹۰ درصد گزارش شد که توانایی خنک‌سازی بدن پرسنل را به شدت کاهش می‌داد.

فشار کار فیزیکی و روانی ناشی از کنترل شناوری با این ابعاد عظیم تحت چنین گرمایی، به حدی بود که در لحظاتی، پرسنل مستقر در موقعیت‌های حساس (سینه و پاشنه شناور، جایی که کوچک‌ترین لغزش می‌توانست فاجعه‌آفرین باشد) دچار علائم گرمازدگی شدند. فشار کار به حدی بود که طبق گزارش‌ها، در صورت از دست رفتن یک نفر از پرسنل حیاتی به دلیل گرمازدگی، تیم واکنش برای امداد نیز باید درگیر می‌شد و این امر عملیات را متوقف می‌کرد.

مهندسی مانور با یدک‌کش کوچک

برای جبران کمبود قدرت کشش یدک‌کش «رادمان»، موسوی ثانی مجبور به استفاده از تکنیک‌های پیشرفته مانوردهی شد:

ـ استفاده از اثر "Skeg" و "Rudder Angles": با تنظیم دقیق زوایای سکان و استفاده از نیروی باد (که در این شرایط یک شمشیر دو لبه بود)، تلاش شد تا نیروی جانبی مورد نیاز برای حفظ مسیر عمودی (Centerline) با حداقل نیروی پیشران یدک‌کش تأمین شود.

ـ ایجاد سرعت‌های موضعی: به جای یک سرعت ثابت، مانورها به صورت پالس‌های کوچک و دقیق نیروی پیشران انجام می‌شد، جایی که محاسبات لحظه‌ای زاویه و زمان اعمال نیرو بسیار حیاتی بود. اگر کشتی در لحظه‌ای بیش از حد سرعت می‌گرفت، مهار آن در سرعت‌های پایین‌تر (زیر ۰.۵ نات) با یدک‌کش ضعیف، بسیار دشوار می‌شد.

پایان موفقیت‌آمیز و قدردانی

لحظه نهایی ورود به حوض

با وجود تمام چالش‌های جوی و انسانی، عملیات در نهایت در ساعت ۱۴:۳۰ همان روز (۱۷ شهریور ۱۴۰۴) با موفقیت به اتمام رسید. شناور عظیم‌الجثه با دقت مورد نظر، در عمق حوضچه قرار گرفت و دروازه‌های حوض برای بسته‌شدن آماده شدند.

این موفقیت در حالی حاصل شد که در مرحله نهایی نزدیک شدن به دروازه، تیم‌های کشتی‌سازی نیز با کمبود تجهیزات ارتباطی (احتمالاً رادیویی) مواجه بودند و هدایت نهایی باید با استفاده از سیگنال‌های بصری و حرکت‌های از پیش تعیین شده انجام می‌شد.

قدردانی از هم‌افزایی تیمی

راهنمای ارشد در پایان عملیات، ضمن ابراز خستگی مفرط، بر اهمیت تیم تأکید کرد:

"این عملیات میسر نمی‌شد مگر با همدلی و هم‌افزایی یک تیم متحد. مراتب قدردانی عمیق خود را از زحمات تک تک فرماندهان واحدهای عملیاتی (یدک‌کش‌ها) و پرسنل تلاش‌گرشان، دوستان برج کنترل و هماهنگی، فرمانده و پرسنل تانکر جوزفینا (نام تانکر)، داک مستر و ملوانان داک به عمل می‌آورم."

این عملیات نمونه‌ای بارز از مدیریت ریسک بالا در محیط‌های دریایی تحت فشار شدید آب و هوا و کمبود تجهیزات بود.

نکته پایانی: نگرش به تخصص

آقای سید صادق موسوی ثانی، با وجود کسب درجات بالای تخصصی و اجرای موفقیت‌هایی در سطح ملی، خود را همچنان "کارآموز این حرفه" معرفی می‌کند و بر اهمیت یادگیری مستمر از همکاران و پیشکسوتان تأکید دارد. این فروتنی، نشان‌دهنده عمق تعهد او به ارتقاء دانش فنی در این حوزه حساس است.